عوامل اصلی در تنوع صنایع دستی چندین متغیر را باید در نظر داشت شامل ؛
- وجود تنوع در اقلیم و جغرافیای کشور ایران
- وجود تنوع مواد و عناصر طبیعی در هر ناحیه از کشور ایران
- وجود فرهنگ ها ،آداب و رسوم اقوام ایرانی
- وجود مذاهب دینی و ادیان الهی
- ارتباط با سایر کشور ها
- میزان درآمد و ثروت
- روش ساخت ،طرح و نقش
- کاربرد و نوع مصرف محصولات
- جنبه تزیینی و دکوراتیو
- جنسیت فرد مصرف کننده
ویژگی های منحصر به فرد صنایع دستی با توجه به تعریف آن ؛
- قسمتی از مراحل تولید ،توسط دست انجام می شود؛برای تولید هر یک از فراورده های دستی مراحل متعددی طی می شود ولی انجام کلیه این مراحل به وسیله دست و ابزار و وسایل دستی الزامی نبوده و چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولید شده با توجه به مواردی که در تعریف ذکر شد،صنایع دستی محسوب می گردد.
- حضور موثر و خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح های مختلف در مرحله ساخت اینگونه فرآورده ها.
- تآمین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی
- داشتن بار فرهنگی(استفاده از طرح های اصیل بومی و سنتی).
- عدم همانندی و تشابه فرآورده های تولیدی با یکدیگر.
- عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر رشته های صنعتی
- دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با سایر صنایع
- قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف(شهر،روستا و حتی جوامع عشایری)
- قابلیت انتقال تجریبات،رموز و فنون تولیدی ،سینه به سینه و یا روش استاد و شاگردی.
هر ملت و قومی جایگاه و مرتبه خاصی را برای صنایع دستی در میراث فرهنگی خود قاعل است و حاصل نبوغ و ذوق و تفکر و خلاقیت پیشینیان خود می داند و نسبت به آن یک ارق ملی دارد. که به اقتضای شرایط جفرافیایی هر ناحیه از کشور ایران که به دنبال آن تنوع در مواد و در دسترس هر اقلیم جغرافیایی چه از نوع معدنی و سنگ و چه از نظر آلی همچنین وجود اعتقادات ادیان و مذاهب ، فرهنگ هر قوم و آداب و رسوم ملی کشور ایران و ارتباط با سایر مردمان کشور های همسایه بر تنوع محصولات اثر چشم گیری گذاشته است.
با توجه به این تعاریف و متغیر های دخیل در تنوع محصولات صنایع دستی باید بگوییم در گذشته های دور کشور ایران و کشور هند دارای بیشترین تولیدات صنایع دستی جهان را داشته اند ما نباید اکتفا کنیم به یک محصول صنایع دستی که فرش باشد باید سایر محصولات را هم احیاء و تجاری سازی شوند .
طبقه بندی رشته های صنایع دستی
طبق فرهنگستان هنر کشور ایران این طبقه بندی مطرح است.
1-بافت های داری2-دست بافی(نساجی سنتی)3-بافتنی4- روکاری(رودوزی)5-چاپ های سنتی6- نمدمالی7-سفالگری و سرامیک سازی8- شیشه گری9- تولید فرآورده های پوست و چرم10-ساخت محصولات فلزی و آلیاژ ها11-قلم زنی،مشبک کاری،حکاکی روی فلزات و آلیاژ ها12-سنگ تراشی و حکاکی روی سنگ و معرق سنگ13-خراطی چوب14-ریزه کاری و نازک کاری چوب15- منبت کاری،کنده کاری و مشبک چوب16-حصیر بافی17- خاتم سازی18- معرق کاری19-کاشی کاری20- ملیله کاری21-مینا کاری22- ساخت اشیاء مستظرفه و هنری23-ساخت زینت آلات24-ساخت سایر فرآورده های دستی
تعریف رشته های صنایع دستی:
- محصولات حصیری:
یکی از صنایع دستی ایران «حصیر بافی » نام دارد. این هنر در اثر نقاط روستایی ایران،خصوصا در مناطق نزدیک به دریا و رودخانه ها رواج دارد ،زیرا ماده اولیه حصیر بافی را گیاهان خودرو حاشیه مرداب و رودخانه ها تشکیل می دهند. در بسیاری ازمناطق نیز از ساقه گندم،جو ،برنج ،پیش نخل و اجزائ نحل خرما و سایر درختان برای بافت حصیر استفاده می شود. شیوه کار حصیر بافی بدین صورت است که ابتدا شاخه های مناسب یا پیش های مناسب را اندازه هم را جدا کرده و در آب خیس می کنند،سپس 3 تا 5 ساقه را در کنار یکدیگر قرار داده و به کمک ساقه های دیگری که به دور آن پیچیده می شود و آن را به هم می بافند.
که بر اساس تنوع اقلیم جغرافیایی، تنوع مواد در دسترس و عناصر طبیعی در هر ناحیه از کشور ایران ،روش ساخت ،طرح و نقش ،کاربرد و نوع مصرف محصولات و جنبه تزیینی و دکوراتیو این گونه است :
اشیایی همچون زنبیل ،کیف ،جای نان یا میوه ،زیر انداز ،دیوار کوب و …تولید می نمایند.گاه بسته به سفارش،حصیر رارنگ آمیزی نموده،استفاده می نمایند.حصیر به طور عمده با دو روش «مارپیچ» و «درهم بافته یا مشک»بافته می شود.
حصیر بافی مارپیچ؛ این روش از دو عنصر تشکیل شده است :پایه و باریکه با نواری که برای دوختن آن به کار می رود.«پایه» قطعه ای طویل و انعطاف پذیر و معمولا با مقطع دایره یا بیضی است که از دسته ای علف ،پوست درخت ،پیش درخت نخل،چندین ترکه یا ترکیبی از آنها تشکیل می شود.برای بافتن سبد پس از مارپیج کردن پایه به دور خود،آن را با نواری از جنس علف یا تراشه محکم می کنند.در صورت مرکب بودن پایه آن را به هم می بندندو هر مارپیچ را به دیگری متصل می کنند.روش مارپیچ مناسب ساختن بسیاری از شکل های مدور است. بافته های مارپیچ را می توان تزیین کرد در تزیین آنها موادی را که برای کوک زدن مارپیچ استفاده می شود،از گیاهانی با رنگ های مختلف تهیه نموده ،رنگ می کنند. همچنین در روی سبد لکه های رنگی ایجاد می نمایند.
حصیر بافی در هم بافته یا مشبک؛نوع ساده این بافت از به هم بافتن دو گره نوار از ماده مصرفی به وجود می آیدکه معمولا به شیوه تار و پود عمودی بر یکدیگر قرار می گیرند.اما گاهی ممکن است از زاویه قائمه خارج شوند. تار ها از نظر ضخامت و انعطاف با پود ها یکسانند اما رنگ آن ها می تواند متفاوت باشد. در این روش تنوع کمی وجود دارد که در میزان ظرافت تولیدات آن به چشم می خورد. این روش در تهیه ظروف و زیر انداز ها به کار می رود.
یکی از صنایع دستی قدیمی ایران (بوریا بافی ) نام دارد بافتن بوریا با استفاده از الیاف درخت خرما صورت می گیرد و در استان های یزد ،خوزستان،هرمزگان و فارس از رواج خوبی برخوردار است.انواع تولیدات بوریا عبارت اند از حصیر زیر انداز، کلاه ،بادبزن ،جارو، سبد ،پادری و غیره روش کار بدین صورت است که الیاف درخت خرما را خیسانده(گاه برای زیبا تر شدن ،رنگ نیز به آن می افزایند) و سپس بنا به مورد مصرف،طرح مورد نظر را می بافند.
- رودوزی ها و لباس های سنتی
رودوزی های ایرانی کلا به 6 دسته تقسیم می شوند:
1-گروهی از سوزن دوزی ها که در اثر پرکاری،زمینه یاصلی آن مشخص نبوده و دوخت های الوان موجب پیدایش زمینه تازه ای پر از نقش و نگار گردیده است مثل:بخارادوزی، نقش دوزی ،قلاب دوزی ،بعضی از پته دوزی ها یا سلسله دوزی ها،ممقان دوزی ،بلوچ دوزی و کردی دوزی.
2-سوزن دوزی هایی که قسمتی از زمینه را دوخت پر نموده زمینه به رنگ اصلی خود باقی می ماند مانند: ابریشم دوزی،خامه دوزی،قیطان دوزی و مضاعف دوزی
3-سوزن دوزی هایی که به شکل خاص انجام می گیردیعنی با جابه جا کردن و بیرون آوردن تار و پودها صورت می گیرد مانند:سکمه دوزی اصفهان و شبکه دوزی.
4-رودوزی هایی که نخ های فلزی ازین دار زمینه ی پارچه می باشند و به پارچه جلوه ی دیگری می دهد. مانند گلابتون دوزی ده یک دوزی ،نقده دوزی،سرمه دوزی و ملیله دوزی
5-سوزن دوزی هایی که سوزن و قلاب در نقش آفرینی روی زمینه نقشی ندارند بلکه با گذراندن نخ های فلزی مثل نقده از میان تار و پود و شکل دادن به وسیله دست اشکال مورد نظر پدیدار می گردد.مانند خوس دوزی و نقده دوزی ها
6-گروهی از سوزن دوزی ها که نخ و سوزن به تنهایی در نقش آفرینی و تزیین روی آن موثر نبوده و نیاز به مواد تزیین زای دیگری می باشد مانند:پولک دوزی،سکه دوزی،یراق دوزی،مروارید دوزی،منجوق دوزی،سنگ دوزی،زغره دوزی،مرصع دوزی و پیله دوزی.
-لباس های سنتی اقوام ایران
در جای جای جغرافیای میهن عزیزمان ایران اقوام هایی زندگی می کنند که دارای فرهنگ و اصالت هستند و مانند یک رنگین کمان متنوع ترین هنر ها را دارند که در لباس آنها نمود پیدا کرده است و با این لباس ها شناخته می شوند و از سایر اقوام متمایز می گردند. علاوه بر این که در زیبایی فاخرترین لباس ها در طول عمر بشر محسوب می شوند در عین زیبایی مسئله عفاف و حجاب و پوشش نیز رعایت شده است.
لباس های سنتی اقوام ایرانی بر اساس متغیر های ؛ تنوع در اقلیم جغرافیایی کشور ایران تنوع در عناصر طبیعت و مواد همچنین ادیان و مذاهب ، فرهنگ و آداب و رسوم ،ارتباط با سایر کشور های ،همسایه میزان درآمد و قدرت خرید ، روش ساخت و کاربرد و جنسیت فرد مصرف کننده :
لباس زنان و مردان آذری- لباس زنان و مردان کردی – لباس زنان و مردان لری – لباس زنان و مردان بلوچی – لباس زنان و مردان بنادر جنوبی ایران – لباس زنان و مردان گیلکی- لباس زنان و مردان ترکمن – لباس زنان و مردان عرب – لباس زنان و مردان بختیاری – لباس زنان و مردان قشقایی – لباس زنان و مردان جنوب فارس در شهرستان های منطقه لارستان بزرگ – لباس زنان و مردان دین زردشت – لباس زنان و مردان ناحیه خراسان – لباس منطقه سیستان – لباس زنان و مردان ابیانه همچنین سایر لباس های شهر های ایران که مغفول مانده و شناخته شده نیسنتد.
- بافت های داری و غیر داری
بافته های داری و غیر داری یا زیر انداز ها تنوع و قدمتی قرین قدمت ایران دارد.آشنا ترین دسته از هنر های صنایع دستی ایران ، پیش از هر گروهی بافته ها و کف پوش های دست باف می باشد . این دسته در گذشته بافته های داری و زیر انداز ها نامیده می شده است.و اخیرا در دسته بندی های وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به بافت های داری و غیر داری تغییر نام داده است .تولید این دسته بافته ها، به عنوان یکی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران زمین ،در اکثر نقاط جغرافیای عشایری،روستایی و حتی شهری ایران از قدیم رواج داشته است. تنوع این محصولات که عموما به عنوان کفپوش استفاده می شده اند.تقریبا با تنوع فرهنگ مناطق برابر است.
کابردی بودن این محصولات در کنار هنری بودن آن،توجه غالب مردم دنیا را به خود جلب کرده است.امروزه محصولات فاخر این دسته در حراجی های دنیا چوب می خورند.و کیفیت،ماندگاری و اصالت آن ها،همواره نام ایران و هنر صنعت بافته های داری و غیر داری را زنده نگه داشته است.
بافت های داری
خصوصیت ویژه ی این دسته از دست باف ها استفاده از دار های بافندگی است.این دارها دو نوع اصلی دارند:
1-دارهای عمودی یا ایستاده ، نوع پیشرفته تر دارهای افقی هستند.که عمودبر روی زمین قرار می گیرند و عموما ساختاری مشابه دارند.
2-دارهای افقی یا خوابیده ، نوع قدیمی ،نوع از دارهای سنتی هستند که بر روی زمین به صورت افقی قرار می گیرند و ساختاری ساده دارند.
دارها از جنس چوب و یا فلز هستند.و امروزه پرکاربردترین نوع از دارها،دار قالی عمودی می باشد.فرش یا قالی ایرانی،اگرچه سر شناس نام در این گروه صنایع دستی است.اما سایر دسته ها نظیر گلیم و گبه نیز امروزه در دنیا شناخته شده هستند.
قالی
قالی ، فرش یا قالین نوعی گستردنی بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولا برای پوشش زمین به کار می رود.به دست بافته ی پرزدار و گره دار، قالی گفته می شود. از آنجایی که قالی و فرش اکثر اوقات از نقوش زیبا برخوردار هستنداموزه به جنبه های تزیینی ان نیز توجه می شود. از سال1393 به بعد شهر کاشان به عنوان پایتخت فرش جهان معروف شد و این اثر ماندگار درمیراث ملموس یونسکو با شماره00383 ثبت گردید.
انواع قالی بر اساس مواد : قالی تمام پشم ،قالی تمام ابریشمی ، قالی کرک ابریشم ،قالی گل ابریشم ،قالی پشم ابریشم
انواع قالب بر اساس منطقه جغرافیایی: فرش تبریز ،فرش اصفهان ،فرش کاشان ،فرش ناحیه خراسان ،فرش استان فارس ، فرش قم ،فرش کرمان، فرش استان مرکزی، فرش استان همدان ،فرش استان یزد
گلیم
گلیم دست بافته ای است از تار پود که اغلب از پشم حیوانات اهلی بر دار بافته شده و عموما به عنوان فرش کاربرد داشته است. گلیم واژه ای پارسی است اما در دوران کهن بیشتر از آن با نام پلاس یاد کرده اند و هر دوی این نام در اشعار فردوسی و حافظ و دیگران وجود دارد.
انواع گلیم بر اساس طرح و نقش و روش ساخت: گلیم دو رو ،گلیم یک رو ، گلیم یک رو با ترکیبی از بافت های قالی
گبه
گبه یکی از انواع زیر انداز ها است. گبه یا قاچه خرسک فرشی از جنس قالی است که معمولا در اندازه کوچک توسط عشایر لر و قشقایی بافته می شود.
زیلو
زیلو نوعی زیر انداز و کف پوش دست باف است که با نخ پنبه بافته می شود که به علت خنکی پنبه ،مناسب مناطق کویری است و شباهت زیادی به گلیم دارد؛ با این تفاوت که گلیم از پشم بافته می شود.
بافت های غیر داری
این گروه شامل آن دسته از دستباف های سنتی ایرانی که برای بافت آنها از دار یا سازه های چوبی و فلزی استفاده نمی شود.انواع وسایلی مانند سوزن و قیچی و انواع مواد اولیه ششامل پشم گوسفند و ، پشم شتر و سایر مواد اولیه طبیعی برای تهیه این دسته ازدستباف ها به کار می روند. بر خلاف گروه نساجی سنتی که در آن ماشین های بافت استفاده می شد.این دسته از بافت ها کاملا دستی و بدون ماشین بافته می شوند.
نمد مالی
انواع مصنوعاتی که بر اثر درگیری و متراکم نمودن پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شوند،جزء رشته نمد مالی هستند. نظیر کلاه نمدی ،پالتوی نمدی ،نمد زیر انداز و نمد پادری.
مجموعا انواع زیر انداز ها یا گروه یافته های داری و غیر داری از نظر وزارت میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری ایران 7 رشته دارد.این هفت رشته 21 زیر مجموعه دارند.علاوه بر این ،3زیر مجموعه نیز در پیشه های وابسته به زیر مجموعه های هفت این گروه قرار می گیرند.زیر مجموعه های هفت گانه گروه بافته های داری و غیر داری عبارت اند از:
قالی بافی،گلیم بافی،ایی یافی یا دو لایه بافی،شیشه درمه بافی،سیاه چادر بافی،زیلو بافی،نمد مالی سنتی
سفال و سرامیک
یکی از صنایع دستی سنتی و زیبای ایران «سفال گری» نام دارد. و آن عبارت است از ساخت و تهیه اشیاء از گل پخته مانند کاسه ،کوزه و…اگر محصولات بدون لعاب باشند به آن سفال اطلاق می گردد،سفال عمدتا از خاک های ثانویه ساخته می شود(خاک های ثانویه ،خاک هایی هستند که به طور مرتب در حال جابه جایی و تغییر مکان هستند،لذا دارای خلوص کمتر و چسبندگی بیشتری هستندو جهت پخت به درجه حرارتی حدود950 تا 1000درجه سانتی گراد نیاز دارند.مهمترین خاک ثانویه، انواع خاک رس است که بانام علمی Earthen wareشناخته می شوند و رنگ طبیعی انها از نخودی تا قرمز تغییر رنگ می کند.اصطلاح انگلیسی سرامیک دقیقا دارای مفاهیم سفال در زبان فارسی است که از واژه یونانیKeromose به معنی خاک رس گرفته شده است.
مراکز مهم سفال گری در ایران بر اساس مناطق جغرافیایی : لالجین همدان ،قمشه(شهرضا) اصفهان ،جویبار مازندران،، سیاهکل گیلان ،مند گناباد خراسان رضوی ،استهبان و لارستان فارس،کلپورگان سراوان سیستان و بلوچستان ،شهوار میناب،تهران و قم می باشند.
سفال بر اساس روش ساخت ، طرح و نقش
سفال بدون لعاب : سفال گری با دست سفال ،سفال با چرخ کار ،نقش برجسته سفالی
سفال لعاب دار : سفال دوغابی ،لعاب سازی ، نقاشی روی لعاب ، نقاشی زیر لعاب ، مینا کاری روی سفال
سرامیک یکی از صنایع دستی ایران سرامیک نام دارد سرامیک واژه ای یونانی است در ایران به فراورده هایی که به طور عمده با خاک های ترکیبی(خاک های اولیه)تهیه شده سپس در کوره پخته شده و لعاب خورده و دوباره به کوره برود سرامیک می گویند(خاک های اولیه خاک هایی هستند که بدو پیدایش در مکان خود ثابت باقی مانده اند و از جابه جایی دیگر منتقل نشده اند و لذا دارای خلوص بیشتر و چسبندگی کمتری هستند و برای پخت به درجه حرارت خدوحدود1200 درجه دساتی کراد نیاز دارندمشهورترین این نوع خاک ها:خاک سفید (گل چینی)و خاک استون ور می باشند.(خاک سفید، ترکیبی است از کائولین+کوارتز +سیلیس). امروزه هنر سرامیک به اشکال مختلف ، تراش خورده ، نقاشی شده در کشور رایج است و از استقبال خوبی نیز برخوردار است.
مراکز مهم ساخت سرامیک در ایران بر اساس مناطق جغرافیایی : شهر هایی همچون میبد یزد ،استهبان فارس، زنوز آذربایجان در سرامیک سازی فعالیت دارند.
- محصولات دکوراتیو
هدف از استفاده از محصولات دکوراتیو:ایجاد یک محیط زیبا و آرام بخش است. به طور کلی هنر تزئینی یا همان دکوراتیو به دنبال تولید محصولاتی است که علاوه بر زیبایی محیط جنبه کاربردی هم داشته باشند.تنوع اشیاء و اجسام دکوراتیو بسیار زیاد است برخی از آنها تنها جنبه زیبایی دارند و برخی دیگر در کنار زیبایی ،قابل استفاده هم هستند. به طور مثال یک قفسه یا شلف دیواری هم زیبا است و هم برای چیدمان و جاسازی وسایل مختلف قابل استفاده است.
چه محصولاتی دکوراتیو هستند:از آنجا که هر روز سبک زندگی افراد تغییر می کند در نتیجه تمایل به تهیه محصولات دکراتیو هم روز به روز افزایش پیدا می کند. صنایع مختلف از طیقف گسترده ای از مواد ها مانند چوب ،فلز ،منسوجات ،سرامیک و… برای ساخت محصولات دکوراتیو استفاده می کنند.اگر از چیدمان منزل خود خسته شده اید و می خواهید تغییرات چشمگیری در آن ایجاد کنید به راحتی می توانید وسایل دکوراتیو را در قسمت های مختلف منزل استفاده کنید شما با استفاده از این وسایل تغییرات مثبت و خوبی را مشاهده خواهید کرد شاید برای شما کمی شگفت انگیز باشد که چگونه محصولات دکوراتیو می توانند تأثیر زیادی در تزئین منزل داشته باشند. تمام طراحانی که در زمینه دکوراسیون داخلی فعالیت می کنند می دانند که وسایل دکوراتیو از قبیل آینه ، تابلو،فرش ،کوسن ،نورپردازی و …کجا استفاده شوند و چه تأثیری خواهند داشت.
اهمیت کیفیت محصولات دکوراتیو در تزئین منزل:محصولات دکوراتیو در دسته محصولات خاص قرار دارند که از طراحی خلاقانه ای برخوردار هستند.اما قرار نیست که کل فضای زندگی شما را دربر بگیرند. درواقع برای اینکه به فضای داخل خانه جلوه ای زیبا تر ببخشید می توانید از این محصولات استفاده کنید. اگر مراقب انتخاب صحیح و هوشمندانه لوازم دکوراتیو نباشید بعد از مدتی خواهید دید که کل فضای خانه شما از این لوازم پر شده است و به جای زیبایی هرج و مرج و به هم ریختگی جایگزین شده است.وقتی صحبت ازلوازم دکوراتیو می شود نباید به میزان کیفیت محصولات بی اهمیت باشید و شما می توانید کل فضای خانه را بالوازم دکوری ارزان پر کنید.اما آیا واقعا خواسته شما همین است ؟شما می توانید یک وسیله دکوری خاص و منحصر به فرد را جایگزین تعداد زیادی لوازم دکوری ارزان قیمت کنید لوازم خاص و با کیفیت در نگاه اول به چشم می آیند و احساس خوبی به بیننده منتقل می کنند.اما تعدد در لوازم بی کیفیت باعث می شود که اصلا اهمیتی به این لوازم داده نشود و هیچ نقشی در تغییر محیط نداشته باشند.
کاربرد محصولات دکوراتیو در تزئین خانه : درصد زیادی از افراد محصولات دکوراتیو را تنها برای تزئین بخشی از منزل مانند پذیرایی و نشیمن استفاده می کنند در اصل باید بگوییم که در تمام بخش های خانه از سرویس بهداشتی گرفته تا آشپزخانه و اتاق خواب به لوازم دکوراتیو نیاز دارند. البته ناگفته نماند استفاده از این وسایل در برخی از قسمت های منزل دارای جنبه دکوراتیو است و در برخی دیگر جنبه کاربردی دارد. به طور مثال بیشتر محصولات دکوراتیو در آشپزخانه جنبه کاربردی دارند. اما در سالن پذیرایی بیشتر از محصولات دکوری که جنبه زیبایی دارند استفاده می شود.
انواع وسایل دکوراتیو: تابلو فرش ،تابلو دکوراتیو ،آئینه های تزینی ،گل و گلدان ،گیاهان و میوه های خشک شده تاکسی درمی های حیوانات و پرندگان ،کوزه های در تمامی ابعاد و رنگ ها ،مجسمه ها و غیره
- محصولات خیاطی
خیاطی هنری است که شاید به اندازه طول عمر اسان قدمت داشته باشد.از زمان انسان های نخستین تا به امروز پوشیدن لباس یک ضرورت بوده است و هر شخص تمایل دارد که ظاهر خود را به بهترین شکل ممکن آراسته کند بنابر این رنگ و طراحی پوشاک باید هنرمندانه ،زیبا ، هماهنگ با شرایط محیط مطابق با آداب و رسوم ،قومیت و مذهب باشد باشد از این گذشته باید طبق مد روز و مناسب باشد.هنر خیاطی در ردیف مشاغل مهم و کارآمد جامعه قرار دارد و طرفداران زیادی دارد
محصولات متنوعی از هنر خیاطی به دست می آید بر اساس کاربرد و نوع مصرف محصولات:
از لباس و پوشاک گرفته تا پرده ، کیف و کفش دوخت رویه مبل و صندلی ، سرویس پارچه ای لوازم آشپز خانه ،سرویس و کالای خواب و غیره
متد های هنر خیاطی شامل گرلاوین ،متریک،مولر،فرانسوی ،ایتالیایی ،سایز بندی
وسایل مورد نیاز کار خیاطی :انواع سوزن ،جا سوزن ،نخ ،پارچه ،متر ،قیچی ،صابون خیاطی ،خط کش ،رولت ،دکمه ،زیب ،بشکاف ، اتو ،کاغذ الگو، میز ، چرخ خیاطی ،چرخ لبه دوز ،مانکن
- نساجی سنتی و بافت های دستگاهی
بافت های دستگاهی در ایران ، از ساده ترین و ابتدایی ترین دستگاه ها شروع شده و تا به حال، که ابزار با پیشرفت تکنولوژی، به روز شده و کار کردن با آنها نیز به طبع ساده تر شده است ادامه دارد در کشور ما ،ابتدایی ترین دستگاه ،یک چوب ساده و تعدادی وزنه بوده است که نخ های تار را از یک چوب افقی آویزان می کردند و وزنه ها را به انتهای نخ ها آویزان می کردند تا با ایجاد کشش ، فرآیند انجام کار بافت بهتر پیش برود. که فرآورده هایی که به کمک این دستگاه های ساده و سنتی بافندگی(دستگاه ویژه جاجیم،دستگاه دووردی،دستگاه چاهروردی و ژاکار دستی ) تولید می گردد،نساجی سنتی یا دستبافی محسوب می شود.
از جمله خصوصیات این رشته از صنایع دستی این است که اولا کلیه مراحل سه گانه بافندگی، ایجاد دهنده کار،پود گذاری و دفتین زدن با حرکات دست و پا انجام می شود. در ثانی امکان استفاده از پود های رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت با در اختیار داشتن کنترل حرکات ورد ها میسر می گردد که این امر نشانگر حضور موثر و خلاق انسان در تولید است.
جاجیم
جاجیم یا جاجم نوعی بافت سنتی دستگاهی نوعی زیر انداز دو رویه است جاجیم دست بافی است از پارچه کلفت شبیه به پلاس که از پلاس نازک تر است و آن را از نخ های رنگین و ظریف پشمی ، پنبه ای یا آمیزه ای از این دو مواد می بافند.جاجیم ها پرز ندارند و می توان از هر دو روی آن استفاده کرد. عشایر کوچ رو ار آن به عنوان رو انداز و محافظ سرما از آن استفاده می کنند.
که این نوع از محصولات بر اساس روش ساخت ،طرح و نقش و کاربرد و نوع مصرف محصولات و وجود تنوع اقلیم جغرافیایی و تنوع فرهنگی ،می توان به این محصولات اشاره کرد.
جاجیمچه ،گلیمجه متکازین ،چنته ،کیسه حمام ،موج ،ماشته ،اهرامی
پارچه
پارچه بافی هم از قدیم تا به حال در صنعت نساجی کشور ما وحود دارد و در اتواع مختلفی ، این محصول به تولید می رسد.
که این نوع از محصولات بر اساس روش ساخت ،طرح و نقش و کاربرد و نوع مصرف محصولات و وجود تنوع اقلیم جغرافیایی و تنوع فرهنگی ،می توان به این محصولات اشاره کرد.
رزبفت ،مخمل ،مخمل نقش برجسته ، ترمه ،ابریشم دوزی ،دارایی بافی،عبا بافی ،برک ،کرباس، متقال ،ارمک بافی ،شمد ،شعربافی ،احرامی ،چادرشب بافی،رو فرشی و پرده ای هستند.
- مینا کاری
در اینجا منظور از میناکاری ساخت بدنه فلزی،لعاب کاری،پخت،نقاشی و پخت مجدد اشیاء در کوره هست که تمامی این مراحل به کمک ابزار و وسایل ساده با استفاده از طرح های اصیل و سنتی در مرحله نقاشی انجام می پذیرد. این هنر امروزه بر روی مس انجام می پذیرد اما قابل انجام بر روی طلا ،نقره و سفال است. از جمله ویژگی فلزاتی همچون طلا و نقره این است که به هنگام فرآیند مینا بر روی آنها اکسید نمی شوند از این رو امکان اجرای طرح همراه با جزئیات و با شباهت هرچه تمام تر بر روی مینا ایجاد می کنند ،در حالی که مینا بر روی فلز مس از این چنین کیفیتی برخوردار نیست هنر تشکیل مینا نیز از ترکیب ؛اکسید های فلزات و چند گونه نمک در مجاورت حرارت بالا(750 تا 850 درجه سانتی گراد)می باشد. که رنگ ها در طول زمان بر اساس دما به وجود می آیند.
این هنر میناکاری سابقه ای پنج هزار ساله دارد و در عصر صفویه در ایران به اوج خود می رسد این صنایع دستی فاخر در شهر اصفهان در ایران ساخته می شود به نوعی می توان گفت این رشته از صنایع دستی مطرح شده، خاص و ویژه اصفهان است که بهترین شکل ممکن تهیه می گردد و تا به امروز نیز به همان شیوه و روش ادامه یافته است.
این رشته از صنایع دستی بر اساس روش ساخت ،طرح و نقش و جنبه تزیینی و دکوراتیو : انواع مختلفی را شامل می شود و به شیوه های گوناگون تولید می شود که برخی از روش های میناکاری عبارت اند از مینای حجره بندی، مینای نقاشی، مینای مرصع، مینای برجسته، مینای مشبک(پنجره ای)، مینا شکری
- صنایع دستی بافنی
بافتنی گونه ای ازصنایع دستی است که با بافتن نخ انجام می شود و نخ ها به صورت حلقه هایی درهم تنیده می شوند. انواع مصنوعاتی که با میل ،قلاب و نظیر آن و با الیاف طبیعی تولید می شود،جز بافتنی به حساب می آید تفاوت انواع صنایع دستی بافتی در نوع نخ و ضخامت میل بافندگی است
بر اساس کاربرد و نوع مصرف محصولات :دستکش ،جوراب ،کلاه ، ژاکت ،شال گردن ،رومیزی ، عروسک بافی و غیره. را می توان طبقه بندی نمود.
- صنایع دستی فلزی
فلز عنصریست در طبیعت که مقاوم ، قابلیت شکل پذیری و چکش خواری دارد و قدرت رسانایی بالایی دارد و سابقه استفاده از آن توسط بشر طولانی و برای تولید یک وسیله فلزی چندین مرحله را باید طی کرد بشر ابتدا فلز مس را شناخت و در دوره ای از عمر سکونت اش در زمین استفاده کرد سپس مفرغ و بعد از آن عنصر آهن و طلا و نقره و سایر فلزات را شناخت و از ترکیب فلزات با هم آلیاژ ها را تولید کرد از طلا و نقره زیور آلات ساخت ،از آهن محصولات کاربردی در زندگی اش را ساخت و به ترتیب فلزات دیگر را به کاربرد.
قلم زنی
هنری است که طی آن طرح ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم،چکش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاءساخته شده از فلز یا آلیاژ شکل می گیرد.تزیین و کندن نقوش بر روی اشیاءفلزی به میژه مس، طلا ،نقره و برنج یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی به سبب خاصیت شکل پذیری که دارد،قلم زنی می گویند. تولید صنایع دستی قلم زنی متداول تر از سایر روش های دیگر بر روی فلزات است از سوی دیگر باستان شناسان و مورخان هنر،مس نخستین فلزی است که انسان آن را شناخت و در هنر فلزکاری و قلمزنی مورد توجه قرار داد.
که بر اساس وجود تنوع عناصر در طبیعت هر ناحیه از ایران وجود فرهنگ ها و آداب و رسوم ،وجود مذاهب و ادیان میزان درآمد و ثروت ،روش ساخت، طرح و نقش،کاربرد و نوع مصرف محصولات ،جنبه تزیینی و جنسیت فرد استفاده کننده به این گروه ها تقسیم می شود.
دوات گری، حکاکی روی فلز،قلم زنی، مشبک فلز، نقره کاری ،مسگری ، حلبی سازی ،ملیله کاری، زرگری، کوفته گری : طلا کوبی، نقره کوبی،مس کوبی،ورشو سازی،چلنگری ،زمود گری ،قفلسازی، ریخته گری ،زیور سازی ،انگشتر سازی، اثار فلزی ترکیبی:جنگ افزار سازی ،ضریح سازی،علامت سازی ،چاقو سازی
- چاپ های سنتی
کلیه پارچه هایی که به وسیله قلم مو ،مهر و سایر نظایر آن رنگ آمیزی شده و نقش می پذیرد جزء چاپ های سنتی به حساب می آید،.به طور کلی هر نقشی در پارچه به وسیله قلم مو، موم و رنگ های مختلف روی انواع پارچه قابل انتقال است که با استفاده از چاپ سنتی می توان مقدار زیادی از پارچه را در مدت کوتاهی نقش اندازی و رنگ گذاری کرد.
بر اساس روش ساخت و طرح و نقش شامل : چاپ قلمکار ،چاپ کلاقه ای (باتیک).
مروری برتاریخچه شیشه گری و آبگینه
آبگینه هنری بسیار دیرینه است که شواهد تاریخی بر آن است که خواستگاه شیشه گری مصر باستان است. تخمین زده می شود زمان تولید شیشه های پیدا شده در رود فرات به 3000سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. حدس زده می شود،شیشه گری در ابتدا بیشتر جهت ساخت مهره های تزیینی استفاده می شده است.
تایخجه شیشه گری باستان
پانزده قرن قبل از میلاد مسیح،شیشه گران در بین النهرین موفق به ساختن ظروف شیشه ای شدند. سیر توسعه شیشه گری به صورت سنتی و رایج در آن زمان 50 سال قبل از میلاد مسیح ادامه پیدا کرد، زمانی که تحول شگرفی در شیشه گری شکل گرفت زمانی که روش شیشه گری فوتی روی کار آمد .با پیدایش روش های فوتی تولیدات شیشه گران افزایش یافت و قیمت این تولیدات ارزان تر شد.تحول بزرگ دیگر در تاریخچه شیشه گری و شکل گیری شیشه های امروزی استفاده آگاهانه از اکسید های فلزات بوده است که منجر به رنگی شدن شیشه ها و تولیدات آن شد. شیشه گری به طور کلی5 قطب مهم داشته است که عبارت اند از ونیز در ایتالیا،اسکندریه در مصر و دمشق در سوریه که سه قطب اصلی بودند و از طرفی ایران و بین النهرین به قطب های دیگر حضور داشتند.
شیشه گری و اسلام
سیر تحول شیشه گری با ظهور اسلام و فتح اسکندریه وارد مرحله جدیدی شد که در این دوران تنوع زیادی به تولیدات شیشه ای دارد. تنگ های شیشه ای،ظروف درب دار و پایه دار برخی از اشکال جدید شیشه در این دوران بودند. ابداع روش شیشه چرخشی توسط سوری ها یکی ازتحولات هنر شیشه در عصر اسلامی است همچنین روش هایی مانند تغییر در شکل و شیوه میناکاری،استفاده از لعاب براق و مطلا کردن از نظر ظاهری شیشه گری تغییرات جدیدی اضافه کرد
ونیز قطب شیشه گری در دنیا
این صنعت در دوره اسلام ادامه یافت تاقرن 16 میلادی که تحولات رنسانس باعث شد تا اروپا تبدیل با بزرگ ترین تولید کننده شیشه شود و باعث تضعیف صنعت شیشه گری در اسلام و شرق شد و ونیز ایتالیا شیشه گری اروپا و جهان تبدیل شود.
عصر تغییر بزرگ ،شیشه گری و شیشه سازی ما ماشین آلات پیشرفته
شیشه گری در اروپا گسترش پیدا کرد و شیشه گری به کشور هایی مانند آلمان و فرانسه و آمریکا ،رفته رفته ماشین آلات تولید شیشه اختراع شد و تحول در تولید شیشه گری و شیشه سازی را ایجاد کرد همواره صنعت شیشه گری با ماشین آلات پیشرفته توسعه یافت تا به امروز .
شیشه گری در ایران
ایران یکی از تمدن های مهم و قدیمی در جهان است. آثار کشف شده شیشه ای و آبگینه در ایران نشان از قدمت بالای این صنعت در ایران دارد که پس از کشف یک گردنبند شیشه ای با قدمت 2200 سال قبل از میلاد شروع می شود.
تاریخچه شیشه گری در ایران از هخامنشی تا ورود مغول ها
کشف مهره هایی سیاه مایل به آبی و سفید با امضای شیشه گران کاسپی و ایلامی آغازی برای توشعه صنعت شیشه گری در دوره هخامنشی بوده است. در ادامه آثار پیدا شده به شیشه های لاجوردی و تراش خوره دوران ساسانی می رسیم ، که به آن شیشه های ساسانی می گفتند. در دوره اشکانیان نیز جام های پایه دار شیشه ای با نقش های برجسته ساخته شده اند که که نشان از پیشرفت این صنعت در ایران بوده است. صنعت شیشه گری سیر خودش را ادامه داد تا در دوران سلجوقیان به اوج خود رسید. شیشه هایی نازک با قطر میلیمتری از آثار به جا مانده این دوره است با ورد مغول ها از دست رفتند.
تحول شیشه گری پس از ورود اسلام به ایران
بعد از کاهش رواج صنعت شیشه گری در ایران و جضور مغول ها،این صنعت رو به انزوا رفت صنعت شیشه گری در عصر صفویان در دوره حکومت شاه عباس رونق دوباره ای گرفت. تاریخچه شیشه گری در ایران به همین شکل تا دوران قاجاریه پیش رفت اما در این دوران با واردات ماشین آلات شیشه گری و واردات شیشه های خارجی، صنعت شیشه گری سنتی دوباره در انزوا فرو رفت و جای خودش را به شیشه گری با کمک ماشین آلات صنعتی داد.
آبگینه به دو روش زیر تولید می شود و استفاده و تزیین می گردد.
شیشه گری
محصولاتی را که از طریق شکل دادن به شیشه به دست می آید، شیشه از مواد معدنی ذوب شده نظیر سیلیس و خرده شیشه که با ترکیبی از این دو که به حالت نرم و نیمه مایع در می آید پس با استفاده از روش دمیدن توسط لوله مخصوص به وسیله دست و با به کارگیری ابزار دستی شامل :انبر ،قیچی ،قاشق ،تیغ ،لوله دم ،تخته و قالب تخته و برای روش شیشه گری پرسی قالب های متنوع و رنگ های مخصوص رنگ آمیزی شیشه محصول شیشه گری تولید می شود که این رشته از صنایع دستی را ،شیشه دست ساز یا شیشه گری می نامند مراحل ساخت این گونه است که مواد از کوره خارج شده است که با حرارت بالای ذوب شده که بسیار داغ و نرم است ،شیشه گر قسمتی از این مواد را برداشته و آن را روی لوله توخالی می گذارد و در آن می دمد تا باد شود. شیشه گر از شیشه های که باد می کند،اشکال و حجم های بسیاری را می تواند بسازد.
بر اساس روش ساخت ،طرح و نقش :
شیشه گری به روش فوتی :
روش فوتی آزاد؛ در این روش بعد از ذوب کردن سیلیس متصل به لوله دم،شیشه گر در آن فوت می کند تا حبای داخل شیشه پدید بیاید و شکل آن را ابزار دیگری و دمیدن دوباره تغییر دهد.
روش فوتی قالبی؛ در این روش بعد از ذوب کردن شیشه آن را همراه با لوله دوم داخل قالب قرار می دهند و با دمیدن درون شیشه آن را به شکل قالب در می آورند.
شیشه گری به روش پرسی:
روش دیگر شیشه گری روش پرسی است. در این روش شیشه گر بعد از ذوب کردن سیلیس ان را در قالب پرس قرار می دهد و از لوله دم جدا می کند.فشار هوا وارد قالب پرس می شود و شیشه را به شکل قالب مورد نظر در می آورد.
یکی از زیرمجموعه های آبگینه،تزیین شیشه است که بر اساس کاربرد و نوع مصرف محصولات ، روش ساخت ،طرح و نقش و جنبه تزئینی و دکوراتیو شامل :تراش روی شیشه ،نقاشی روی شیشه مینایی ،نقاشی پشت شیشه ،آبگزکاری ، مات کاری ،تلفیق شیشه و فلز ،شیشه بارفتن ،شیشه دو پوست و شیشه سه پوست
و بر اساس کاربرد و نوع مصرف محصولات و جنبه تزینی و دکوراتیو می توان به این محصولات اشاره کرد: به لحاظ تزیین و زینت مانند تزیین آینه و شمعدان ،لوازم آشپزخانه،لامپ و ظروف شیشه ای و مختلف ،لوستر و چلچراغ به لحاظ کاربرد در معماری از شیشه های طراحی شده در ساختمان برای تکمیل درب و پنجره ،دیوار های شیشه ،پوشش مبلمان و تلویزیون ، و جدار ها و نماهای ساختمانی به لحاظ اشیاءهنری و تزیینی مانند گلدان ها ،محصولات کیوت دکوری،جواهرات شیشه ای،آویز های شیشه ای،آئینه کاری،نقاشی روی شیشه، ویترای ،معرق شیشه،تراش شیشه به لحاظ ظروف غذایی مثل بطری ها،محفظه دارو ها ،پارچ و لیوان ،گلاب پاش ظروف غذا خوری،شربت خوری ،عطردان ها ،
بر اساس مناطق جغرافیایی در شهر های در شهر های تهران ، اصفهان ،میمند ،قمصر و دیگر شهر ها ساخته می شود.
صنایع دستی چوبی
چوب یک ماده طبیعی در طبیعت است که از درختان به دست می آید چوب ماده ای بسیار در دسترس است بنا به جغرافیایی طبیعی هر ناحیه از ایران و جهان و وجود تنوع در درختان هر اقلیم آب و هوایی نیز متفاوت است . که استفاده از چوب قدمتی به اندازه عمر بشر بر روی کره خاکی است. و از دیرباز مورد استفاده هنرمندان واقع شده است و اثار بدیعی خلق کرده اندصنایع دستی چوبی جزء پر طرفدار ترین صنایع دستی ایران است. ساخت و تزیین چوب با استفاده از شیوه های گوناگون برای تولید اشیاء مسطح،حجمی ،تزیین و کاربردی را (هنر دودگری ) می گویند. تزئین آثار هنر چوبی در بیشتر موارد پس از ساخت بدنه انجام می شود ؛بدین ترتیب که بدنه اصلی اش را با انواع روش های نجاری و درودگری با استفاده از ابزاری مانند ،انواع اره ،میخ، رنده ، چکش ، سوهان ،لولا برای صندوق های چوبی ،مغار ، گیره ،مته های دریل و موادی مانند شاپان ،چسب ،رزین و غیره می سازند. یا محصولات را به صورت ساده استفاده می کنند و یا مواد تزیینی یراق آلات تزیینی ،مخمل ،استخوان ،فلزات مختلف و غیره یا مواد دیگر با روش های دیگر بر روی سطح آنها به اجرا در می آورند.
صنایع دستی چوبی را بر اساس وجود تنوع جغرافیایی و اقلیم آب و هوایی ،تنوع مواد در هر ناحیه از ایران ،وجود فرهنگ ها و آداب و رسوم اقوام ایرانی ،روش ساخت ،طرح و نقش ،کاربرد و نوع مصرف محصولات تولیدی ،جنبه تزیینی و دکوراتیو به این دسته بندی ها اشاره کرد که هر کدام زیر شاخه هایی دارند:
پیگر تراشی ،ارسی سازی ،چپق بافی ، خاتم کاری ،خراطی ،ساخت ساز های ایرانی ، هنر سوخت روی چوب ،قواره بری ،کنده کاری ،گره چینی ،مشبک کاری ،معرق چوب ،معرق منبت ،منبت کاری ،نازک کاری ،نقاشی روی چوب ،خولک بافی ،توتن بافی ، ساخت اشیاء با چوب بامبو و نی های رودخانه ایی
صنایع دستی سنگی
صنایع دستی سنگی به مجموعه از آثار هنری و کاربردی اطلاق می شود که از سنگ های طبیعی ساخته می شوند. در مورد این نوع از صنایع دستی در ایران پیشینه دیرینی دارد از دوره های باستانی که سه دوره طولانی در عمر بشر بر روی زمین ،پارینه سنگی ،میان سنگی و نوسنگی نامیده می شود تا به امروز،انسان از سنگ ها برای ساخت ابزار مورد استفاده اش ، زیور آلات و آثار هنری و صنایع دستی استفاده کرده است ابزار هایی مانند تیغ های دندانه دار و به شکل های مختلف هندسی در مکان هایی مانند بیستون و غار های هوتو و کمربند به دست آمده است. در ادوار مختلف تاریخی ، از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی برای ساخت آثار هنری و تزیینی استفاده شده است صنایع دستی سنگی بسیار ماندگار و مقاوم هستند.آثار به جا مانده از دوران هخامنشی،ساسانی و اسلامی نشانگر توجه ویژه ایرانیان به این هنر بوده است.
برای ساخت صنایع دستی سنگی از ابزار مختلفی استفاده می شود که هر یک نقش خاصی در فرآیند تولید دارند:
چکش و قلم حکاکی،دستگاه برش سنگ ،دستگاه پرداخت، ابزار های دستی مانند سنباده ها ،تیغه ها گیره ها و غیره
صنایع دستی سنگی اساس تنوع مواد و عناصر طبیعی،جنبه تزیینی و دکوراتیو و کاربرد و نوع مصرف محصولات:
مجسمه های سنگی
مجسمه های سنگی شامل تندیس های انسانی،حیوانی و اشکال انتزاعی می شوند این مجمسه ها با دقت و مهارت بالا تراشیده می شوند و معمولا به عنوان آثار هنری تزیینی در فضاهای داخلی و خارجی استفاده می شوند.
ظروف سنگی
ظروف سنگی شامل گلدان ها ،کاسه ها،بشقاب ها و دیگ های سنگی هستند. این ظروف به دلیل خواص ویژه سنگ ،مانند حفظ دمای غذا و تاثیرگذاری بر طعم آن،بسیار مورد توجه قرار دارند.ظروف سنگی به ویژه در رستوران های سنتی و دیزی سراها کاربرد فراوانی دارند.
زیور آلات سنگی
زیور آلات سنگی ،شامل گردنبند ها، دستبند ها ،انگشتر ها و گوشواره ها هستند که با استفاده از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی ساخته می شوند. این زیور آلات به دلیل زیبایی و ارزش سنگ های به کار رفته در آنها،همواره مورد توجه علاقه مندان به زیور آلات خاص و منحصر به فرد قرار می گیرند.
آشیاء تزینی
اشیاءتزیینی سنگی شامل پایه های چراغ ، جاشمعی ها ،تابلو های سنگی و سایر اشیاء هنری می شوند.این اشیاء علاوه بر زیبایی ظاهری،می توانند جلوه های منحصر به فرد به دکوراسیون داخلی و خارجی ببخشند.
صنایع دستی سنگی بر اساس روش ساخت،طرح و نقش:
حکاکی روی سنگ ،خراطی روی سنگ ،مرصع کاری روی سنگ ،مشبک سازی سنگ ،معرق کاری سنگ
صنایع دستی چرمی
به هنر استفاده از چرم در ساخت اشیا و و سایلی اده اصلی آنها چرم است و #بررسی های تاریخی، ایرانیان را به عنوان نخستین کسانی معرفی می کند که به فناوری تولید چرم دست یافته اند طبق این ادعای مورخان، در ایران از سه هزار سال پیش چرم تولید می شده است. از آن زمان چرم در تولیداتی مانند زره، پاپوش،کلاه چرمی ،تیردان ،لباس و جنگ افزار، مورد استفاده قرار می گرفته است. امروزه آثاری در کاوش های باستان شناسی به دست آمده که نشان می دهد استفاده از چرم در ایران باستان پر طرفدار بوده است.
پس از حمله مغول در سال 1219 میلادی تجارت پوست و چرم در ایران رشد پیدا کرده است.در این دوره برخی شهرها : مانند تبریز و شیراز در زمینه صنایع دستی چرمی مشهور شدند شهر تبریز در قرن های بعد نیز هنر صنایع دستی چرمی را توسعه داد به طوری که چرم تبریز از مرغوبیت بالای برخوردار است و کالاهای و تولیدات چرمی شهر تبریز و هنرمندان صنعت چرم به کشور های مختلف صادر می شود.در عصر قاجاریه در قرن 18 و 19 میلادی ،پوست و چرم ایران به عثمانی ،روسیه و هند، صادر می شده است.. در همین دوره صنعت چرم و صنایع دستی چرمی در شهرهای اصفهان و همدان هم پیشرفت کرد.اولین کارخانه ساخت چرم در سال 1308 در تبریز احداث شد که از حالت سنتی به صنعتی این صنعت را دچار تحول کرد و این صنعت را در کشور ایران مورد توجه قرار گرفت و پس از این کارخانه به 22کارخانه در این صنعت رسید.
چرم ها انواع مختلفی دارند که چرم طبیعی به علت دوام و ماندگاری ،انعطاف پذیری، تنوع ،قابلیت تنفس ،به لحاظ زیبا شناختی و لو کس بودن ،حفظ کیفیت ،عمر نامحدود ،بوی جذاب و مقرون به صرفه بودن مورد استفاده زیادی قرار می گیرد.پرم در دباغی پوست خام جانوران به ویؤه گاو به دست می آید در فرآیند دباغی پوست که یک ماده فساد پذیر است را به یک ماده طبیعی پایدار،دایمی و انعطاف پذیر می کند تا برای کاری های گوناگون مورد استفاده قرار گیرد و در تعریف علمی چرم سازی فرآیندتبدیل یک ماده فساد پذیر (پوست خام ) به یک کالای فساد غیر فساد پذیر که چرم می باشد و در واقع چرم سازی یک عملیات رفت و برگشتی به این معنا که در تبدیل پوست خام به چرم دو لایه اپیدرم (Epidermis ) بایه اولیه پوست و لایه هیپودرم( Hypoderm) اش که لایه سوم پوست بوده را حذف و فقط لایه درم را به چرم تبدیل می شود با تبدیل لایه دوم کوریوم ( Curium ) به چرم باید دو لایه اپیدرم و هیپودرم را به صورت مصنوعی به آن اضافه نمود.
چرم بر اساس کاربرد و نوع مصرف محصولات و از نظر جنبه تزیینی و دکوراتیو برای ساخت صنایع دستی چرمی به سه دسته تقسیم می شوند.
چرم سنگین
اکثر وسایل چرمی در بازارموجود است چرم طبیعی سنگین هستند و پر کاربرد هم محبوب ترین هستند. که از جیواناتی مانند گاو، بز ،گوساله ،شتر ، گاو میش،کرگدن و غیره به دست می آید و نسبت به سایر چرم ها دوام و حالت پذیری بهتری دارد مورد کاربرد در زیره و رویه کفش ،تسمه ماشین آلات صنعتی،زین اسب ،کفش های ایمنی و پوتین ،همچنین کیف ،کفش ،کلاه ،مبلمان
چرم نیمه سنگین
این نوع از چرم ها به عنوان یک چرم لوکسزینتی به حساب می آیند که به دلیل کمیابی و نادر بودن از لحاظ قیمتی بسیار گران هستند این عامل باعث شده تا محصولات با این نوع چرم نیز به طبع کمتر تولید شوند چرم نیمه سنگین از پوست حیواناتی مانند کروکودیل، تمساح ،شتر مرغ و سوسمار به دست می آید که اکسسوری ها و صنایع دستی لوکس و فاخر به وسیله آنها درست می شود. همچنین وسایل تزیینی مانند کیف های زنانه ،کفش و صندل
چرم سبک
این نوع از چرم بسیار سبک ،نرم و طبیعی هستند و ضخامت و مقامت کم تری نسبت به سایر چرم های دیگر دارند و یک چرم منعطف محسوب می شوند این از چرم ها از حیواناتی مانند گوسفند، بره ، بز ،بزغاله بدست می آید. از این رو اغلب مناسب تولید محصولات ظریفی مانند دستکش ،کلاه ،کت و دامن و آلات موسقی ضربی و همچنین در تولید انواع کفش زنانه و دخترانه چون مقاومت کمتری دارند از این نوع از چرم ،مراقبت بیشتری در مقابل ضربه و ساییدگی و آسیب دیدن کرد.
صنایع دستی چرمی بر اساس روش ساخت ،طرح و نقش ،وجود فرهنگ ها، آداب و رسوم اقوام ایرانی و جنبه تزیینی و دکوراتیو:
جلدسازی چرمی
این هنر قدمت زیادی دارد، جلدسازی چرمی هنری است که روی جلد های چرمی نقش هایی را به کمک قالب با حکاکی ایجاد می شود و بعد به ورق های نازک طلا،رنگ های قهوه ای و یا طلایی را ایجاد می کنند کاربرد این هنر برای طراحی جلد کتاب های نفیس و کتاب هایی که ارزش معنوی زیادی دارند استفاده می شود.
حکاکی روی چرم
معمولا بر روی چرم گاوی،هنر حکاکی انجام می شود. حکاکی هنری است که به کمک دست با استفاده از قلم های فلزی ،نقش هایی روی چرم حکاکی می کنند و در آخر کار با یک نوع لاک مخصوص روی آن را کاور می کنند.حکاکی روی چرم ،یکی از محصولات چرمی دست دوز خاص حساب می آیند.
نقاشی بر روی چرم
به کمک رنگ های مخصوص از جمله رنگ های اکرلیکو جوهری که از مواد اولیه نقاشی روی چرم است .یک استاد هنرمند بر روی چرم طرح و نقش های برجسته ایجاد می کنند.
سراجی سنتی
یکی دیگر از محصولات چرمی دست دوز می توان به دوخت و دوز برای محصولات خاص و متنوع اشاره کرد. مخصوصا البسه سراجی سنتی،تولید لباس های سراجی سنتی قدمت دیرینه ای دارد و تا به امروز طرفداران و خواهان زیادی داشته است. که سراجی سنتی مخصوص استان کرمانشاه است که اخیرا به ثبت ملی هم رسیده است.
کفش و چاروق و پاپوش های سنتی دیگر مانند چکمه و سایر
دستکش ،کلاه ،کاپشن و اکسسوری های تزیینی
شرکت تعاونی هنرکده سیمرغ لارستان ،فرزانه زمانی
